Handel op de elektriciteitsmarkt

De toenemende bijdrage van duurzame opwekking heeft grote gevolgen voor de marktwerking in de energiesector. Minder voorspelbare bronnen zijn van invloed op de levendige handel in elektriciteit. Hoe kunnen bedrijven voortaan beter en veiliger inschatten waar en hoeveel elektriciteit ze op de lange- en korte termijn het beste kunnen in- en verkopen?

Door de splitsing van de energiebedrijven zijn er tegenwoordig netwerk- en opwekkingsbedrijven. Eens was het een monopolistisch centraal aangestuurde organisatie, nu is een systeem ontstaan met vele partijen die onderling concurreren bij de opwekking en het gebruik van energie.

Tegelijk met de splitsing werd ook de marktwerking geïntroduceerd. Daardoor gingen bedrijven op zoek naar het leveren van elektriciteit tegen minimale kosten. Door deze transparante energiemarkt is de doelstelling verschoven van een die was gericht op de centrale minimalisatie van de kosten van de opwekkers tot een maximalisatie van de opbrengsten van alle individuele deelnemers. Een tweede belangrijke verandering in het huidige energiesysteem is een toename van kleinschalige, verspreide opwekking van energie. Omdat ze in de toekomst gebaseerd zijn op hernieuwbare energiebronnen, zoals wind en zon, hebben deze systemen een aanmerkelijk grotere onzekerheid dan die van vandaag de dag en dat heeft gevolgen omdat energiemarkten sterk afwijken van standaard economische modellen. Omdat elektrische energie niet efficiënt kan worden opgeslagen, moet de productie de vraag direct volgen. Het snel kunnen afstemmen van vraag en aanbod is een kritische factor door de groei van hernieuwbare, minder goed voorspelbare energiebronnen.

Er zijn bijvoorbeeld belangrijke gevolgen voor investeringsbeslissingen. Energiebedrijven schatten voortdurend in hoeveel elektriciteit verbruikt wordt. Zowel op de lange als korte termijn. Neem de viering van de nationale feestdag 14 juli in Frankrijk. Dat betekent dat bedrijven en fabrieken dicht zijn, maar wel elektriciteit opgewekt wordt en het voor Nederland voordelig kan zijn die om te kopen. De feestdag staat vast, dus daar kan men al lang van te voren op inspelen. Tegelijkertijd hebben de bedrijven lange termijn contracten over het aanleveren en opwekken van elektriciteit. Maar er worden ook draaiplannen gemaakt voor de volgende week of dag.

Op al die tijdlagen heeft de introductie van meer duurzame energie invloed. Maar vooral de korte termijn is van groot belang. Want op korte termijn weet men pas of het gaat waaien en hoe lang de zon schijnt. Gaat het flink waaien de komende dagen, dan kan het uitermate lucratief zijn om in te zetten op opwekking met behulp van windmolens. Daar komt nog bij dat energiebedrijven verplicht zijn om duurzaam opgewekte elektriciteit af te nemen.

De reservecapaciteit speelt op de korte termijn een cruciale rol. Ook daar is een markt voor. Er is namelijk altijd extra apparatuur die stand-by staat. Mocht er bijvoorbeeld een generator van een kolencentrale uitvallen en een tekort aan opwekking ontstaan, dan wordt dit gecorrigeerd met behulp van een generator die stand-by staat. Maar de overige generatoren kunnen ook extra vermogen leveren. Dat gebeurt op een fascinerende manier met behulp van de ‘ballen van Watt’. Hierdoor zakt de frequentie in heel Europa vervolgens een beetje. Op deze manier wordt het systeem weliswaar in balans gebracht, maar is er uiteraard geen optimale verdeling.

Aan het gebruiken van reservecapaciteit hangt een prijskaartje en dat is interessant voor de energiebedrijven. Er is een levendige handel in de reservecapaciteit en directe energie. Dat gebeurt op de APX-ENDEX, de Amsterdamse beurs waar energie wordt verhandeld. Men koopt en verkoopt in uur-prijzen. Energiebedrijven kunnen daar geld verdienen met behulp van het opwekken van elektriciteit. Stel dat er extra vraag wordt verwacht, dan is het lucratief als een bedrijf de extra generator voor reserve capaciteit in schakelt om extra energie te leveren.

De gevolgen die de introductie van duurzame energie heeft, zijn groot. Een energiebedrijf dat investeert in groene opwekking, zal bijvoorbeeld extra elektriciteit leveren als het hard waait en de zon lang schijnt. Maar het geldt ook andersom. Valt de wind stil, dan  moet men energie van een ander kopen. Dat is prijzig voor wie niet geïnvesteerd heeft in generatoren.